Radyasyon Görülmez, Hissedilmez Ama Vardır

Radyasyon teknolojisi toplumsal yaşamı kolaylaştırmasının yanı sıra radyoloji çalışanlarında kalıcı hasara yol açmaktadır. Bu hasar mesai saatlerinin uzatılması ve eğitimdeki yetersizlik ile daha da artmakta çalışanları fiziksel ve psikolojik olarak derinden etkilemektedir.

Topluma sağlık hizmeti sunmak için hastanelerdeki tüm risk faktörlerinin yanı sıra bir de iyonizan radyasyona maruz kalan iyonizan radyasyon çalışanları bu ortamda çalışmalarından kaynaklı pek çok sağlık problemleri ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Yasal zorunluluk olan sağlık taramaları yapılmamakta ve kayıtları düzenli tutulmamaktadır. Radyasyon teknolojisi toplumsal yaşamı kolaylaştırmanın yanı sıra birçok sağlık sorununu da beraberinde getirmiştir.

Radyasyonun Biyolojik Etkileri

Radyasyon direkt etkide, DNA molekülünde zincirde kırılmaya sebebiyet verir. İndirekt etkide ise,  hücrede toksin oksijen radikalleri oluşturarak DNA molekülünde bozulma-kırılma şeklinde meydana gelir. Sık bölünen hücreler radyasyona daha duyarlıdır (over ve testisin germ hücreleri, kan hücreleri, GİS epitel hücreleri, fetüs hücreleri vb. gibi). Radyasyonun geç dönem etkileri ise maruziyetten aylar, yıllar sonra çıkar (latent periyot lösemi de 2-10 yıl, solid tümörlerde 10-40 yıl bildirilmektedir). Eşik değer tanımlanmamıştır. Uzun süreli ve az miktarda daimi maruziyette benzer etkileri yapar. İki şekilde geç etki oluşur. Deterministik etkide alınan doz ile orantılı olarak hücresel hasar oluşur. Hastalığın hem görülme sıklığı hem de şiddeti alınan doz ile artar (kısırlık, katarakt vb). Sitokastik etkide ise alınan doz ile hastalık görülme sıklığı artar ancak hastalığın şiddeti doza bağlı değildir. Kromozom aberasyonları, kalıtsal hasarlar, lösemi, tiroit, meme, GİS, akc kanserleri gibidir.

Radyasyondan korunma

Radyasyondan korunma için önemli parametreler;

• Gereklilik-Optimizasyon (ALARA prensibi)

• Müsade edilebilir maksimum doz takibi

• Zaman

• Mesafe

• Zırhlanma

şeklindedir.

Gereklilik Kuralı performansa dayalı birimlerde performansı artırmak maksadı ile çoğunlukla uygulanmamaktadır. Müsade edilebilir Maksimum Doz Takibi ülkemizde sağlıklı yapılmayan, sağlık kuruluşlarının planlanmasının başında departmanlar yer almadan yapıldığı için var olana uydurularak sağlıklı ortamlara cihaz yerleştirilmediğinden faydalanılamamaktadır. Optimizasyon (ALARA prensibi) eğitimli kişilerin bu alanda çalışması ile uygulanabilir. Zırhlan- ma ise ucuza mal etme, ehilsiz ve ne amaçla yapıldığını bilmeyen kişilere yaptırıldığından sorunlar yaşanılmaktadır. Radyasyon alanında geçirilen zaman kısalığının öneminden bihaber kanun koruyucuları bu zamanı da artırmışlar çalışanın radyasyonlu ortamda kalma süresi günde 2 saat fazlalaştırılmıştır.

Doz ölçüm cihazları 3. Dünya ülkelerinin kullandığı dozimetreler olup bu meslek grubunu korumamakta, ölçümleri de doğru yapılmamaktadır. Kullandıkları cihazlarının pek çoğunun ruhsatlaması yoktur. Kalibrasyonları, doğruluk testleri yapılmamaktadır.

Eğitim

Bu alanda çalışan kişiler genelde Sağlık Meslek Lisesi mezunu Radyoloji Teknisyenleri ve Sağlık Meslek Yüksek Okulu mezunu radyoloji teknikerleridir. Eğitimleri yeterli değildir. Radyoloji çalışanlarının ülkemizde Avrupa da olduğu gibi lisans düzeyinde olmalıdır. Bu alanda eğitim verenler okullarda genelde alan dışı kimselerdir, bu da eğitimin kalitesini düşürmektedir. Müfredatlardaki farklılıklarda ayrı bir sorundur. YÖK tarafında müfredatların ortaklaştırılması gerekmektedir. Bu alanda eğitimin sürekliliği önemlidir. Tıbbi görüntüleme alanı sürekli yenilikler ve teknolojik değişimlere açıktır. Sürekli eğitim ve hizmet içi eğitim ile desteklenmesi gerekmektedir. Çalışanların bu eğitimleri kendi kurumlarında düzenli almaları gerekirken bunu misyon olarak üstlenmiş olan derneğimiz Türk Medikal Radyoteknoloji Derneği düzenli eğitimler ve 2 yılda bir yapılan Radyoteknoloji Kongresi ile desteklemektedir. Dünya Radyoteknoloji Derneği (ISRRT) üyesi olan derneğimiz dünya teknikerlerinin durumlarını da değerlendirme şansına sahiptir.

Önemli sorun eğitimsiz kişilerin bu alanda ucuz iş gücü olarak kullanılmasıdır ki; özel sektörün yanında kamuda bile rastlanan eğitimsiz kişilerin bu alanda çalışması toplum sağlığını tehdit eden bir unsurdur.

Ücret

Bu alanda çalışan radyoloji çalışanları iş yükünün fazlalığı göz önüne alınarak iş yo- ğunluğuna göre yeterli miktarda ücretlendirilmemişlerdir. İş yükünün de belli bir standardı yoktur. Türkiye’de AB ülkelerinde tekniker başına düşen hasta sayısının 3-4 kat fazla hastaya hizmet üretilmektedir.

Sağlık kuruluşlarının tüm risk faktörlerinin yanı sıra iyonizan radyasyona maruz kalan ve tüm riskli birimlere hizmet veren üniteler olmasına karşın ek ödemelerde riskli birim olarak adlandırılmamaktadır

Özlük Hakları

Bu alanda çalışan radyasyon teknisyenleri son birkaç yıl içinde özlük hakları konusunda birçok hak gaspına maruz kalmıştır. Çalışma süreleri %40 artarken özlük haklarında hiçbir değişiklik yapılmamıştır.

Radyasyonda çalışan kimselerin riskli birim olduğu için verilen fiili hizmet süresi zammı önceden yılda 90 gün ve çalıştığı sürece verilirken, bu hak fiilen çalışılan süre olarak hesaplanması sonucu yılda ortalama 30 güne tekabül etmekte ve 5 yıl ile sınırlan- dırılmaktadır. Bu hak gaspı radyoloji alanında çalışan kişilerin erken emeklilik haklarını dolaylı olarak ortadan kaldırmıştır.

Yasal zorunluluk olan sağlık izinlerinde ek ödemeler kesilmekte parasız sağlık iznine çıkartılmaktadırlar. Oysa AB ülkelerinde 1 man-Sievert doza maruz kalmanın maddi karşılıları hesaplanmıştır. Ülkemizde böyle bir doza maruz kalmanın maddi değeri ve korunma önlemlerine ilişkin bir hesaplama cetveli oluşturulmamıştır. Yaşam beklentisindeki azalmayı ve korunma maliyetine yapılacak yatırımı hesaplamayı amaçlayan düzenlemeleri de yoktur.

Meslek tanımı ve yeterlilik

Radyoloji tekniker ve teknisyenleri meslek tanımları ve mesleki yeterliği yapılmamış bir meslek grubudur. Aldıkları eğitimin karşılığı AB ülkelerinde bulunmamaktadır. Aldıkları diploma ile yurt dışında mesleklerini icra edememektedirler.

Radyasyon teknolojisi toplumsal yaşamı kolaylaştırmıştır. Radyasyon özelliğinden dolayı görülmez, duyulmaz,  tadılmaz, koklanmaz, hissedilemezsiniz ama vardır.