Eğitim, Çalışma Kültürü Olarak Benimsenmeli

İş Kanunu maddelerine baktığımızda işverenler işçileri; mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmeli, gerekli “İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi” verilmelidir. Bu eğitimler ve bilgilendirmeler işveren için zorunludur. İş sağlığı ve güvenliği eğitiminin amaçlarını, bu eğitimin kimler tarafından verildiği, eğitimin hangi aralıklarla verildiği ve bu konuda merak edilen soruları Kimya Yük. Müh. İş Teftiş  İstanbul Grup Başkanlığı ÇSGB İş Müfettişi Özlem Özkılıç’a asorduk.

Risk altında çalışan personelin iş sağlığı ve güvenlik eğitimi nedir? Risk altında çalışan personel sınırlamasına hangi gruplar giriyor?

İş sağlığı ve güvenliği eğitimi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 77’inci maddesinde düzenlenmiş, çalışanlara verilecek eğitimin usul ve esasları ise yine İş Kanunu’nun aynı maddesi gereğince yayınlanmış olan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir. İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ile ilgili mevzuatımıza baktığımızda aslında bu eğitimi sadece risk altındaki çalışanların değil tüm çalışanların alması gerektiğini görüyoruz.

İşverenler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltmak, çalışanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onlara karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karşı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ayrıca iş sağlığı ve güvenliği bilinci oluşturarak uygun davranış kazandırmak için çalışanlara özellikle belirtmek istiyorum ki iş sözleşmesinin türüne bakmaksızın gerekli eğitimi vermek zorundadırlar.

Buna göre işverenler  iş yerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının tesis edilmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla işverenler, çalışanları yasal hak ve  sorumlulukları konusunda onların  karşı karşıya  bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda  işyerlerinde  iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin  düzenlenmesini, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için  uygun araç  gereç ve yer temin etmekle yükümlüdürler.

Asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyerlerinde ise, alt işverene ait çalışanların eğitimlerinden, asıl işveren alt işverenle birlikte sorumludur. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, geçici iş ilişkisi ile çalışanlara gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik gereğince, iş sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmesi gerekmektedir.

İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini kimler veriyor? Bu eğitimin amaçları nelerdir?

Eğitimi verebilecek kişi ve kuruluşlar; Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitim lerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 15’inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini uzmanlık konularına göre; iş güvenliği uzmanları, işyeri hekimleri, verilecek eğitimin çeşidine göre, bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kuruluş ya da firmalardan eğitim amaçlı merkezler, işçi veya işveren kuruluşlarınca kurulan eğitim vakıf- ları, işveren ve işçi kuruluşları veya bunlar tarafından birlikte oluşturulan ortak eğitim merkez ve birimleri, iş sağlığı ve güvenliği konularında İş Müfettişi olarak görev yapmış olanlar verebilmektedir. Uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alınması durumunda çalışanlara verilecek eğitimin, yönetmelikte belirtilen hususları kapsayacak şekilde uygulanmasından işveren sorumludur.

İş güvenliğinde eğitimin başlıca amacı, çalışanları korumak ve işyerinde işletme güvenliğini sağlamaktır. Bu amaçla yürürlüğe giren “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” hükümleri uyarınca düzenlenecek eğitimin amacı, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltmak, çalışanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karşı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ve iş sağlığı ve güvenliği bilinci oluşturarak uygun davranış kazandırmaktır.

Eğitim programları çalışana hangi aralıklarda veriliyor?

Eğitim programlarının düzenlenmesi hususunda işverenler, çalışanların yaptığı veya yapacağı işle ilgili bilgisinin olmaması, eksik olması ya da mevcut bilgisinin yetersiz kalması gibi hususları dikkate alarak işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanlarının değişmesi halinde ve yeni teknoloji uygulamalarında, çalışanların belirli eğitim programlarından geçmelerini sağlamakla yükümlü kılınmışlardır.

Yönetmelik çerçevesinde üç değişik eğitim programından bahsedilmektedir, bunları sıralayacak olursak;

Yeni eğitim; çalışanların işe başlamalarında ve yeni şartlara kolaylıkla uyum sağlamaları için yeni bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır.

İlave eğitim; çalışanların iş güvenliği ve mesleki bilgilerinin eksikliklerini gidermek ve meslekteki niteliklerini geliştirmek için ilave bilgiler vermek üzere düzenlenen prog- ramlardır.

İleri eğitim; çalışanların iş güvenliği ve mesleki düzeylerini yükseltmek ve meslekte eskimişliği gidermek için düzenlenen programlardır.

Eğitimler, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenmeli ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanması gerekmektedir.

Tüm özel ve kamu kuruluşlarında iş sağlığı ve güvenlik eğitimi zorunlu mudur?

İş sağlığı ve güvenliği eğitimi daha önce de belirttiğim üzere 4857 sayılı İş Kanunu’nun 77’inci maddesinde düzenlenmiştir. Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere iş sağlığı ve güvenliği eğitimi; 4857 sayılı İş Kanunu’na tabii olan işyerlerinde, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun kapsamında çalışan tüm işçilerin bu eğitimi almaları gerekmektedir. Ancak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun, (Emekli Sandığı’na tabi memurlar) çalışanlar, (Bağ- Kur’a prim ödeyenler) çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almaları ile ilgili bir zorunluluk bulunmamaktadır.

İş sağlığı ve güvenliği eğitiminin konuları nelerdir?

İşverenler, çalışanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlü kılınmışlardır. Eğitim programlarının hazırlanmasında işçilerin veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisinin katılımları sağlanarak görüşleri alınmalıdır. İşverenler genel eğitim planına uygun olarak yıl içinde düzenlenecek eğitim faaliyetlerini gösterir bir “Yıllık Eğitim Programı” da hazırlamak zorundadır. Çalışanlara verilecek eğitim, yönetmelik gereğince işyerinin faaliyet alanına göre şu ve benzeri konulardan seçilmek zorundadır; Genel iş sağlığı ve güvenliği kuralları, İş kazaları ve meslek hastalıklarının sebepleri ve işyerindeki riskler, Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma pren- sipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması, İş ekipmanlarının güvenli kullanımı, Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, İşyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma, Kişisel koruyucu alet kullanımı, Ekranlı ekipmanlarla çalışması, Uyarı işaretleri, Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler, Temizlik ve düzen, Yangın olayı ve yangından korunma, Termal konfor şartları, Ergonomi, Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, İlk yardım, kurtarma.

Yıllık eğitim programı, yıl içinde eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için düzenlenen genel bir çizelgedir. Bu çizelgede, verilecek eğitimlerin hedefi, konusu, süresi, amacı, tarihi, eğitim vereceklerin adı, soyadı, unvanı, eğitime katılanların sayısı hakkında bilgiler yer alır.

Avrupa ülkelerinde iş sağlığı ve güvenlik eğitimi nasıl işliyor?

Avrupa Topluluğu içinde yer alan ülkelerce 1 Ocak 1993 tarihinden itibaren uygulanan “Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Alınmasına İlişkin 89/391 sayılı Çerçeve Yönerge” ile iş sağlığı ve güvenliği konusunda uygulanması gereken genel kurallar açıklanmıştır. Yönerge içinde yer alan prensiplerin kabulü ile Avrupa Birliği’ndeki tüm ülkelerde bu sisteme paralel bir iş sağlığı ve güvenliği sisteminin oluşturulması ve çalışanların eğitilmesi zorunludur.

Yönerge birkaç istisna dışında bütün iş dallarında iş sağlığı ve güvenliği konusunda gelişmeyi hedeflemiştir. Yönerge, işverene iş sağlığı ve güvenliği konusunda riskleri belirleme yükümlülüğü getirmiş, çalışanların ise iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yeterli bilgi ve eğitimi almalarını zorunlu kılmıştır.

İş sağlığı ve güvenliği için eğitim dışında yapılması gerekenler nelerdir?

Bu sorunun kapsamı oldukça geniş diyebilirim. İşverenlerin, çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verme yükümlülüğünün yanında, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamaları ve çalışanların emniyetli ve güvenli bir ortamda çalışmalarını temin etmek üzere mevzuatımıza göre yerine getirmeleri birçok yükümlülük bulunmaktadır. İş Kanunumuzda iş sağlığı ve güvenliği alanında çalıştırılması gereken uzman, hekim ve birimlerden bahsedilmektedir. Bu birim ve uzmanlardan bahsedecek olursak; İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için birim oluşturulması, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları’nın oluşturulması.

İş güvenliği şu kişilerden oluşur; İşveren veya vekili, iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman, İş Kanununun 81’inci maddesi uyarınca görevlendirilen iş yeri hekimi, İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, Varsa sivil savunma uzmanı, İşyerinde görevli formen, ustabaşı veya usta, 2821 sayılı Sendikalar Kanununun değişik 34’üncü maddesi hükmü uyarınca işyerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarında seçecekleri kişi, işyerinde sendika temsilcisi yoksa o işyerindeki işçilerin yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilecek işçi, sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi.