Madenlerde Tozla Mücadele

Tozlar; kırma, öğütme, patlatma, delme gibi mekanik işlemler sonucunda katı maddelerin parçalanmasıyla oluşan değişik büyüklükteki taneciklerdir. Tozların, teknik önlemlerle ortamdan uzaklaşbrılamadığı sürece çalışanlar için önemli bir tehlike kaynağı oluşturduğu bilinmektedir. Bu sorun, madencilik, taş ocağı işletmeciliği, üretimde asbest kullanılan işyerleri, seramik, döküm gibi endüstriler başta olmak üzere birçok iş kolunda karşımıza çıkmaktadır.

Çalışanların sağlığı üzerine olumsuz etkileri olan tozlar zararlı etkilerine göre şu şekilde gruplandırılabilir:

Fibrojenik tozlar
Kanserojen tozlar
Toksik tozlar
Radyoaktif tozlar
Aleıjiye neden olan tozlar
İnert tozlar

Araştırmalar toza bağlı hastalıkların tozun kimyasal yapısı ile kesin olarak ilişkili olduğunu göstermiştir.Madencilik toz sorununun ve toza bağlı hastalıkların en fazla yaşandığı iş koludur. Özellikle yeraltı madenlerinde yapılan hemen hemen tüm çalışmalarda toz oluşması veya oluşan tozun çeşitli nedenlerle havalanması sonucu, çalışanlar bu sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca artan mekanizasyonla birlikte toz oluşumu da artabilmektedir.

Toz Kaynakları

Madenlerde toz oluşumuna neden olan kaynaklar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Delik delme işleri,
Patlayıcı madde kullanılan işler,
Ateşlemeden sonra gevşetilen malzemenin kaldırılması,
Üretim sırasında kazıcı ve kesici makinelerle yapılan çalışmalar,
Kırma işleri,
Tamburların sürtünmesi,
Malzemelerin doldurulması veya boşaltılması işleri,
Kazı sonucu oluşan boşlukların doldurulması(özellikle pnömatik ramble),
Eski ocaklarda göçük veya tavan akması,
Patlamaların yayılmasını önlemek ve kömür tozu patlamalarına karşı tedbir almak amacıyla taş tozu kullanılması,
Yüksek tavan basıncı ile aynanın veya topukların parçalanması,
Galeri kesitinin genişletilmesi (tarama),
Tahkimat yapımı,
Göçükler,
Nakliyat.

Yukarıda belirtilen kaynaklardan çalışma ortamına yayılan toz, hava akımı ile taşınır ve özellikle hava akımı hızının az olduğu yerlerde, tahkimat aralarında, tabanda, galeri aynasında ve tavan boşluklarında birikir.

Toz Oluşumunu Etkileyen Faktörler

Üretimi yapılan cevherin özellikleri,
Maden yatağının durumu (dik damarlardaki üretimde diğerlerine oranla daha çok toz oluşur),
Üretim metodu,
Üretimdeki gevşetme tekniği (el ile, makine ile,basınçlı su yardımıyla, basınçlı gaz ile veya ateşleme ile),
Doldurma veya boşaltma yöntemi,
Nakliyat sistemi.

Tozla Mücadele ve Korunma Yöntemleri

Tozla mücadele şu yöntemlerle yapılmalıdır: Toz kaynağında önlenmeli veya ortama yayılmadan uzaklaştırılmalıdır.

Bunun için aşağıdaki uygulamalar yapılabilir;

Sulu delik delme,
Aynaların su ile doyurulması,
Su barajlı ateşlemeler,
Nakliyatta tozun suyla bastırılması

Su ile tozun bağlanması genellikle kuru tozla mücadele metotlarına göre daha etkili ve güvenli olduğundan sulu yöntemler tercih edilmelidir.

Oluşan tozun zararlarını azaltmak için uygun havalandırma önlemleri alınmalıdır.

Toz çalışma ortamına yayıldığı takdirde ortam havasındaki yoğunluğu azaltılmalıdır.

Kullanılan çalışma yöntemi ve işçilerin fiziki faaliyetleri göz önünde bulundurularak çalışma koşullarına uygun temiz hava sağlanmalı ve bu durumun sürdürülebilmesi için sürekli havalandırma yapılmalıdır. “Uygulanan sistem işçilerin risk altında olmasını önleyecek etldnlikte olmalıdır. Tozun kaynağ’ında yok etmek ve ortamdan uzaklaştırmak için alınan önlemlerin yeterli gelemeyeceği düşünülerek bireysel korunma amacıyla çalışanlara ortamdaki tozun niteliğine uygun Kişisel Koruyucu Donanımların verilmesi ve kullanmalarının sağlanması tozun meydana getireceği olumsuz etkilerin azaltılması açısından önemli olacaktır.”