Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği

Doç. Dr. Okan ÖZKAYA Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü

Tarım sektöründe çalışan işçilerin mevsimsel çalışmalarının sonucunda, ölümlü iş kazalarının takibi zorlaşmaktadır. Birçok sigortasız çalıştırılan işçiler; aldıkları az ücretlerle hem geçimlerini sağlayamamakta, hem de ölümle burun buruna çalışmaktadırlar.

İş Sağlığı ve Güvenliği Nedir?

İş Sağlığı: Bütün mesleklerde çalışanların; bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerinin korunması, geliştirilmesi, en üst düzeyde sürdürülmesi, işin insana – işçinin kendi işine uyumunun sağlanması ve bu amaca ulaşmak için iş ortamının sağlığı ve güvenliği geliştirecek şekilde düzenlenmesidir.

İş Güvenliği: Çalışanların iş kazalarına uğramalarını önlemek ve güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemlerdir. İş Sağlığı ve Güvenliği: İşyerlerinde işin yürütülmesi ile oluşan tehlikelerden, sağlığa zarar verebilecek şartlardan korunmak için yapılan bilimsel çalışmalardır. Bu çalışmalar, çalışanlar ile işletmenin ve üretimin güvenliğini, yani çalışanı ve çevresinin korunmasını temel alan önlemlerdir.

Tarımsal Üretimde İş Sağlığı ve Güvenliği

Türkiye 77,9 milyon hektar olan toprak varlığının, yaklaşık 26,3 milyon hektarını tarım arazileri oluşturmaktadır. Bu tarımsal üretim içerisinde, kırsal alanda küçük aile işletmelerinin egemen olduğu bir yapı mevcuttur. Dolayısı ile kırsal alanda yaşayan nüfusun büyük bir kısmı, aile işletmeciliği şeklinde tarımsal üretimin doğrudan veya dolaylı olarak katkı sağlamaktadır. 2002 yılında toplam istihdam içerisinde %34,9’luk kısmı olan 7,4 milyon tarım işçisi bulunurken bu sayı 2014 yılında haziran dönemsel sonuçlarına göre 5,9 milyon çalışana inmiş dolayısı ile toplam istihdam içerisinde %22,3 oranına düşmüştür (ANONİM, 2014 A).

Yukarıda yapılan değerlendirmeler incelendiğinde, ülkemizde hali hazırda her ortalama her 3-4 kişiden birinin tarım sektöründe istihdam edildiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Tarım sektöründe istihdam işgücü anketi incelendiğinde (ANONİM, 2013), 623.000 kişinin ücretli işçi, 2.653.000 kişinin işveren ve kendi hesabına çalıştığı, 2.866.000 kişinin ise ücretsiz aile işçisi olduğu belirlenmiştir. Bu istihdamın %83,3’ünün kayıtsız olduğu belirlenmiştir.

Tarımsal istihdamdaki mevcut tablo, gerçekten karmaşık bir yapıya sahiptir. Tarım sektöründe işlerin mevsimsel olması nedeni ile gezici ve geçici çalışan denilen bir kavramın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bunun sonucunda; tarım sektöründe çalışanların ücretlendirme, sağlık, eğitim, barınma ve sosyal sıkıntıları baş göstermeye başlamıştır. Bu problemlerden elbette en önemlilerinden biri çalışanların kayıt altına alınmasıdır. Ortalama 6 milyon tarım çalışanından sadece 1,2 milyonu sigorta kapsamındadır. Dolayısı ile geri kalan tarım çalışanları ile ilgili kayıt tutulması, bu çalışanların ve ailelerin yaşam kalitelerini her yönden arttırabilmek için iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitilmeleri gerekmektedir.

Günümüzde tarım uygun sulama, gübreleme, kimyasal ilaçlama ve mekanizasyonun işlemlerinin optimizasyonu ile yapılmakta olup iyi tarım uygulamaları kapsamında tüm üretim kayıt altına alınmaktadır. İş kazalarının ana nedenleri olarak insana bağlı faktörler; çevresel nedenler ve eğitim yetersizliği sayılabilir. İş kazalarının sebeplerinin %88’i insan kaynaklı, %10’u teknik kaynaklı ve %2’si ise diğer sebepler olarak sıralanabilir. Tarımsal üretim de aile bireyleri ile mevsimlik ücretli çalışanların çoğunlukta olması, iş sağlığı ve güvenliği riskini arttıran etmendir. Ayrıca çalışma koşullarının ağırlığı fiziksel, kimyasal, biyolojik ve sosyal etkenleri yol açtığı farklı meslek hastalıklarına sebep olmaktadır.

Tarım Çalışanları için Daha İyi Şartlar

Bu sebeple bir takım önlemleri önceden alarak tarım işçilerinin çalışma koşullarını daha güvenli hale getirmek güvenlik, sağlık ve sosyal anlamda çalışanlara minimal belirli standartlar kazandırmak önem kazanmıştır. Bu kapsamda tarım çalışanlarının çalışma koşullarının araştırılması, iyileştirilmesi ve istihdamın kayıt altına alınması üzerine Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı arasında imzalanan, içerisinde Çukurova Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Harran Üniversitesi’nin de bulunduğu ortak protokol ile bu konuda ilk adım atılmıştır (ANONİM, 2014 B). Özellikle tarım alanında istihdam edilen çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda sorunlarının araştırılması, çalışma şartlarının olumsuz etkilerinden korunma, riskler ve oluşabilecek zararları en aza indirgeme ve sonuçta çalışan ile işvereni ortak paydada birleştirecek iş verimliliği arttırma odaklı çalışmaların çok kısa sürede ülkemiz koşullarına uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda ‘Çukurova Üniversitesi İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Uygulama Merkezi’ bünyesinde ilgili akademik birimlerin işbirliği ile yurt içinde ve yurt dışında, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim, bilimsel araştırma, uygulama, inceleme, klinik uygulama çalışmalar devam etmektedir (Tanır, 2014).

REFERANSLAR

ANONİM, 2013. http://www.tuik.gov. tr/PreHaberBultenleri.do?id=13590. Erişim tarihi; 25.12.2014.

ANONİM, 2014. http://www.tuik.gov. tr/PreHaberBultenleri.do?id=16011. Erişim tarihi; 25.12.2014.

ANONİM, 2014 A. http:// www.csgb.gov.tr/csgbPortal/isggm.portal?page=haber&id=tarim. Erişim tarihi; 25.12.2014.

Tanır, F., 2014. http://cisam.cu.edu.tr/ tr/detay.aspx?pageId=1605. Erişim tarihi; 25.12.2014.